معصومه بنی‌هاشمی، مدیر مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر موسسه تحقیقات آب، ضمن اشاره به پیش‌بینی‌ها درباره کاهش ۲۰ تا ۳۰ متری سطح آب دریاچه خزر تا سال ۲۱۰۰، بر اهمیت مذاکره با روسیه برای عبور از این بحران و مرگ تدریجی این دریاچه تاکید کرد.

به گفته بنی‌هاشمی، کاهش تراز آب دریاچه خزر ناشی از افزایش دمای منطقه در مقایسه با میانگین بلندمدت و تاثیر آن بر افزایش میزان تبخیر از سطح دریا، کاهش بارش در حوضه آبریز خزر و کاهش حجم آبدهی رودخانه‌های اصلی است. این نتایج در شرایطی است که بر مبنای سناریوهای تغییرات اقلیمی، افزایش دما و کاهش بیشتر سطح تراز آب خزر تا پایان این قرن پیش‌بینی شده است.

مدیر مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر موسسه تحقیقات آب در ادامه، درباره نقش کشورهای پیرامون خزر در کاهش سطح تراز آب دریاچه توضیح داد و گفت: «نوسان‌های تراز آب دریای خزر تابع عوامل موثر بر مولفه‌های بیلان آبی (ورودی‌ها و خروجی‌ها) در پهنه وسیع حوضه آبریز آن است که در محدوده ۹ کشور ایران، ترکمنستان، ازبکستان، قزاقستان، روسیه، جمهوری آذربایجان، گرجستان، ارمنستان و ترکیه قرار دارد. منابع رودخانه‌ای مهم‌ترین عامل ورودی آب در حوضه خزر محسوب می‌شوند و بر بیلان آبی و نوسان‌های سطح آب خزر سهم بسزایی دارند.»

بر مبنای داده‌های رسمی، روند کاهش آب دریاچه خزر از حدود سال ۱۳۷۵ شروع شد و حالا با گذشت نزدیک به سه دهه، به میزان ۲۱۰ سانتی‌متر از تراز آن کاسته شده است. نکته مهم اینکه حدود یک‌سوم از این کاهش نیز طی سه سال اخیر رخ داده است. به‌ طوری‌ که میزان کاهش آب این دریاچه از سال ۱۴۰۰ تاکنون در مجموع ۷۰ سانتی‌متر براورد شده است.

مسئولان جمهوری اسلامی در توجیه کاهش تراز آب دریاچه خزر به کم‌بارشی‌ها و بحران خشکسالی در نقاط مختلف ایران متوسل می‌شوند. در نقطه مقابل، کارشناسان سدسازی روسیه بر رودخانه ولگا را که تامین‌کننده اصلی آب دریاچه خزر است، علت اصلی این پدیده می‌دانند.

متوسط ورودی سالانه رودخانه‌ها به دریای خزر حدود ۳۰۰ تا ۳۲۰ میلیارد مترمکعب براورد شده است. در این میان، رودخانه ولگا، مهم‌ترین رودخانه از نظر رژیم آبدهی است و به‌تنهایی حدود ۸۰ درصد آب‌ ورودی را تامین می‌کند.

مدیر مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر موسسه تحقیقات آب با بیان اینکه مطالعات نشان می‌دهد امسال چهارمین کاهش فزاینده آب دریای خزر رخ خواهد داد، گفت که موضوع جلوگیری از کاهش تراز آب دریای خزر یک مسئله فراکشوری و منطقه‌ای است و با توجه به سهم قابل‌توجه رود ولگا در تامین آب دریای خزر، اجماع بین کشورهای ذی‌نفع برای مذاکره با روسیه بسیار مهم و کلیدی است.

بنی‌هاشمی «جلب مشارکت و همکاری» پنج کشور ساحلی دریای خزر برای جلوگیری از مخاطره بیشتر این پهنه آبی را ضروری خواند و به خبرگزاری ایلنا گفت که برای نجات‌ دریاچه خزر باید برای کاهش سوانح آلودگی از جمله آلودگی‌های نفتی هم اقدام‌هایی انجام شود.

پیش‌تر، امید صدیقی، مدیرکل دفتر بررسی و مقابله با آلودگی‌های دریایی سازمان حفاظت محیط‌زیست، ضمن تایید کاهش تراز دریاچه خزر و احتمال خشکی آن طی سال‌های آینده گفته بود: «این رود ولگا است که تامین‌کننده ۸۵ درصد آب دریای خزر است. در نتیجه باید با روسیه تعامل و هماهنگی بیشتری داشته باشیم.»

کارشناسان از مدت‌ها قبل هشدار داده‌اند که با کاهش تراز آب دریاچه تاسیسات و بندرهای شمالی ایران در معرض خطر قرار گرفته‌اند و در صورت تداوم این شرایط، احتمال خشکی کامل برخی تالاب‌ها وجود دارد. این در حالی است که مقام‌های جمهوری اسلامی حاضر نیستند اذعان کنند روسیه اکوسیستم دریاچه خزر را با خطر فاجعه زیست‌محیطی مواجه کرده است. در عین حال، مدام وعده می‌دهد که کاهش تراز آب دریای خزر را از طریق کنوانسیون تهران پیگیری می‌کنند.

کنوانسیون تهران معاهده‌ای بین کشورهای همسایه دریای خزر (ایران، جمهوری آذربایجان، ترکمنستان، قزاقستان و فدراسیون روسیه) است که با هدف حفاظت از محیط‌ زیست و اکوسیستم این دریاچه، سال ۱۳۸۲ در تهران امضا و سه سال بعد لازم‌الاجرا شد.